Veel veehouders gebruiken natuurlijke middelen om hun dieren gezond te houden. Volgens onderzoeker en dierenarts Maria Groot is het belangrijk dat dierenartsen en veehouders ook het gebruik van díe middelen met elkaar bespreken. En de natuurlijke middelen zouden ook in het bedrijfsbehandelplan moeten worden opgenomen.
Maria Groot werkt sinds 1987 als onderzoeker bij RIKILT Wageningen University & Research. Ze houdt zich bezig met het opzetten van dierproeven om illegaal gebruik van hormonen en antibiotica op te sporen. In 1999 kreeg ze er een ander werkveld bij: het gebruik van kruiden en natuurlijke middelen om dieren gezond te houden.
Ze maakte de zogenoemde stalboekjes: handboeken voor natuurlijke gezondheidszorg met kruiden en andere natuurproducten. Er zijn stalboekjes voor pluimvee, varkens, vleeskalveren en melkvee. Het stalboekje voor konijnen is bijna klaar, en aan boekjes voor kalkoenen en schapen en geiten wordt hard gewerkt.
Als dierenartsen kruiden en natuurlijke middelen willen gebruiken in hun werk, kunnen ze in de stalboekjes, die gratis te downloaden zijn, vinden welke middelen op de markt zijn en waar onderzoek naar is gedaan. “Achterin de boekjes staat van een groot aantal producten wat de producent als onderbouwing heeft aangeleverd en wat er in de openbare literatuur te vinden was. Dierenartsen kunnen ook zelf onderzoek opvragen bij aanbieders van natuurlijke middelen. En ze kunnen overleggen met collega’s die al bekend zijn met bepaalde middelen.”
Welke aandoeningen zijn momenteel goed te behandelen met natuurlijke middelen? En kunnen ze preventief en curatief worden ingezet?
“De middelen zijn meestal aanvullende diervoeders en diervoederadditieven. Ze worden in principe preventief gebruikt en om beginnende aandoeningen te verhelpen.
Jonge dieren met diarree reageren vaak goed op natuurlijke middelen, wel in combinatie met elektrolyten als dat nodig is. Het ontsmetten na het onthoornen van kalveren kan goed met natuurlijke middelen, net als het behandelen van gewrichtsontsteking bij deze dieren; hierover is gepubliceerd. Kalveren met luchtwegaandoeningen reageren vaak op BronchActive. Er zijn ook middelen voor koeien met een hoog celgetal, en uiereczeem kan met Intra Hoof-fit-gel worden behandeld. Samen met een goed management, stalklimaat en voeding kunnen de middelen, als ze in een vroeg stadium worden ingezet, onderdeel zijn van de strategie om het gebruik van antibiotica te verminderen.”
Welke factoren beperken het gebruik van
natuurlijke middelen (nog)? “Er zijn goede natuurlijke middelen en minder goede, en het is lastig om het kaf van het koren te scheiden. Doordat de producenten geen claims mogen gebruiken op het gebied van diergezondheid, is er weinig onderzoek. Er zou een aparte categorie gezondheidsondersteunende middelen moeten komen, waarbij dan een milde claim onderbouwd met onderzoek mogelijk is.
Een andere optie is een keurmerk: middelen krijgen een ‘stempel’ als de inhoud klopt met de beschrijving, de gebruikte hoeveelheid inhoudsstoffen op basis van literatuur of eigen onderzoek een te verwachten werking hebben en de producten veilig zijn voor mens, dier en milieu, inclusief drinkwaterleidingen, want er zijn middelen die drinklijnen verstoppen of vervuilen.”
Zou het volgens u goed zijn als meer dierenartsen natuurlijke middelen gaan inzetten?
“Het is belangrijk dat dierenartsen opgeleid worden met of kennis opdoen van wat natuurlijke producten kunnen, want veel veehouders zetten deze producten in. De faculteit Diergeneeskunde in Utrecht besteedt nu geen aandacht aan botanie, in Gent doen ze dat wel. Sommige veehouders bespreken het gebruik van natuurlijke middelen niet met hun dierenarts omdat die er negatief tegenover staat. Maar gebruik van álle middelen op het bedrijf zou onderwerp van gesprek moeten zijn voor dierenartsen en veehouders. Ook zouden natuurlijke middelen opgenomen moeten worden in het bedrijfsbehandelplan.
Het is belangrijk om te weten dat het dieet van dieren in het wild voor 12 tot 20 procent bestaat uit stoffen zonder nutritionele waarde, maar met eigenschappen voor darmgezondheid, tegen parasieten. Bij onze productiedieren is het voer alleen gericht op groei en productie, dus natuurlijke stoffen zoals kruiden zouden daar een goede aanvulling op kunnen zijn en zo de weerstand verbeteren.”
Bij veel dierenartsen leeft nog het idee dat natuurlijke middelen niet werken en niet onderbouwd zijn met evidence based onderzoek …
“Vooral in Duitstalige landen is onderzoek gedaan naar curatieve toepassing van natuurlijke middelen. Er is weinig recent onderzoek naar de curatieve werking. Veel middelen worden echter ingezet als diervoederadditief met als doel een stabielere prestatie, betere groei en voederconversie en minder uitval. Hiernaar is veel onderzoek gedaan. Op deelniveau wordt er ook veel onderzoek gedaan, bijvoorbeeld naar de effecten op darmgezondheid en quorum sensing, naar anti-oxidatieve effecten, effecten op het immuunsysteem. De Society for Medicinal Plant and Natural Product Research (GA) heeft een Animal Health Network van dierenartsen uit de hele wereld die met kruiden werken. De congressen van de GA hebben sinds een paar jaar ook een veterinaire sessie; op het afgelopen congres duurde die een hele dag en er kwamen negentig mensen op af. Ik ben voorzitter van de studiegroep Dier en Kruid die eens per drie maanden een avond heeft op het RIKILT met lezingen over onderzoek. De studiegroep heeft inmiddels meer dan honderd leden en belangstellenden – ook steeds meer dierenartsen. Er is dus wel veel practice based evidence. In de praktijk maakt elke dierenarts beslissingen gebaseerd op kennis én ervaring.”
Hoe gaat u het gebruik van natuurlijke middelen en kruiden verder stimuleren?
“Het Platform Natuurlijke Veehouderij heeft binnenkort een project lopen via de provincie Overijssel. Onderdeel van dit project is een kennisbank over kruiden en natuurlijke middelen, waar veehouders en dierenartsen informatie kunnen vinden, vragen kunnen stellen en ervaringen kunnen uitwisselen. Ik hoop halverwege volgend jaar een en ander aan het rollen te krijgen. Daarnaast worden binnen dat project cursussen ontwikkeld voor dierenartsen en veehouders. Verder worden er praktijkproeven gedaan met kruiden voor bepaalde aandoeningen, zoals kalverdiarree.”
