In dit seizoen, met het korten van de dagen, is er vaak sprake van een temperatuurdaling ’s nachts. De wisselende temperaturen tussen dag en nacht kunnen ademhalingsproblemen in de stal opnieuw doen opleven, problemen die we in de zomer vaak volledig kwijt waren.
PRDC (Porcine Respiratory Disease Complex) is een van de meest voorkomende en economisch uitdagende ziektes in de commerciële varkenshouderij. Het steeds groter worden van de bedrijven, het introduceren van snelgroeiende varkens en het intensiever karakter van de varkenshouderij zorgt voor veel nauwer contact tussen de varkens onderling op grotere bedrijven. Bovendien vragen we steeds betere prestaties in met name groei en voederconversie van onze ‘topsport’ varkens. Dit produceren op het scherpst van de snede betekent ook, dat wanneer er iets fout gaat, de verliezen in de vorm van ziekteverspreiding, groei en voederconversie des te groter zijn.
In dit artikel meer over het Porcine Respiratory Disease Complex. We gaan in op welke kiemen hoofdzakelijk een rol spelen, maar vooral ook welke andere factoren hiernaast nog kunnen meespelen. En we benoemen de virale ziektekiemen als de bacteriële benoemen wanneer het over respiratoire problemen gaat.
De ziekteverwekkers
De ziekteverwekkers die een rol spelen in het PRDC verschillen van bedrijf tot bedrijf en kunnen op éénzelfde bedrijf zelfs verschillen van uitbraak tot uitbraak. De ziekteverwekkers kunnen onderverdeeld worden in primaire en secundaire ziekteverwekkers. Naast de primaire en secundaire ziektekiemen, speelt ook het management en de omgeving waarin de varkens verblijven een grote rol.
- Primaire ziekteverwekkers
Deze zijn in staat om het ademhalingsstelsel van de gastheer, in dit verhaal het varken, zelfstandig binnen te dringen, de defensiemechanismen van de gastheer te overwinnen en ziekte te veroorzaken. Enkele voorbeelden van deze bacteriële primaire ziekteverwekkers zijn: Mycoplasma hyopneumoniae, Actinobacillus pleuropneumoniae, Bordetella bronchiseptica. Enkele virale primaire veroorzakers van het PRDC zijn: PRRS virus, PCV2 virus, influenzavirus, Porcine Respiratoir Coronavirus, pseudorabiës virus (= de ziekte van Aujeszky niet in België en Nederland). Daarnaast hebben we nog een parasitaire: Ascaris suum (longworm). Alhoewel iedereen weet dat infectie met dergelijke kiemen kan resulteren in ernstig zieke varkens, is in principe het verloop van dergelijke infectie met een enkele primaire ziekteverwekker overwegend mild. Helaas voor ons, komen dergelijke ziekteverwekkers in onze huidige bedrijven slechts zelden alleen voor en zorgt het vóórkomen van primaire ziekteverwekkers samen met de onderstaande categorie van secundaire ziekteverwekkers voor grote schade.
- Secundaire ziekteverwekkers
De secundaire ziekteverwekkers profiteren mee van de weg die vrijgemaakt is door de primaire ziekteverwekkers. Zij maken slim gebruik van de virulentiemechanismen van de primaire ziekteverwekkers en kunnen op deze manier ook zorgen voor zieke varkens, terwijl ze dat niet zouden kunnen als de primaire ziekteverwekkers onder controle zouden zijn. Of met andere woorden: ze kunnen voorkomen bij varkens, maar zorgen niet voor noemenswaardige problemen als ze alleen voorkomen. Ze zorgen er echter voor dat de ademhalingsproblemen een chronisch en slepend verloop kennen, als de primaire ziekteverwekkers niet onder controle zijn. Voorbeelden van dergelijke secundaire ziekteverwekkers zijn: Pasteurella multocida, Streptococcus suis, Glaesserella (haemophilus) suis, Mycoplasma hyorhinis en Trueperella pyogenes.
Virale ziektekiemen
De meeste virale ziektekiemen die van belang zijn bij het varken kunnen worden teruggevonden onder de categorie van de primaire ziektekiemen. De drie belangrijkste virale entiteiten die veel voorkomen zijn griep, PRRS en PCV2.
- Griep (SIV)
De griepstammen, die bij varkens circuleren, zijn al vele jaren hetzelfde. Vanaf de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw circuleren de H1N1 en de H2N3 bij varkens. Begin deze eeuw kwam daar de H1N2 bij. Deze drie types zijn lange tijd de meest voorkomende veroorzakers van influenza bij varkens geweest. Met deze types griep zagen we lange tijd een duidelijke seizoensinvloed, die parallel liep met de humane seizoensgriep. In 2009 kwam daar, via Amerika, de zogenaamde Mexicaanse griep bij (Pandemische H1N1).
De laatste jaren zien we, dat griep meer endemisch voorkomt op varkensbedrijven en zich continue handhaaft op bedrijven door steeds nieuwe gevoelige groepen varkens op het bedrijf te infecteren. De seizoensinvloed wordt minder duidelijk en de schade door ziekte onder de varkens wordt groter.
Influenza bij varkens verspreid zich vooral via direct contact tussen varkens, maar het kan ook worden overgedragen door aerosolen. Varkensinfluenza is een zoönose, wat extra aandacht rechtvaardigt om de ziekte te beheersen. Het is in de praktijk (bijna) onmogelijk, griep weg te houden bij varkens, omdat mensen het virus kunnen overdragen.
Door co-infectie met andere ziektes ontstaat er een 1+1 =3 effect. De uiteindelijke problematiek is veel ernstiger, dan we op basis van de afzonderlijke ziektes zouden verwachten. Dit is met name te wijten aan de schade die de verschillende kiemen aanrichten in de longen en aan het trilhaarepitheel in de luchtpijp. Dit creëert de mogelijkheid van andere kiemen, om ziekte te veroorzaken, waar deze kiemen dat alleen niet zouden kunnen. Niet alleen andere virussen, maar ook bacteriën en alle andere schadelijke invloeden kunnen hierdoor dieper naar binnen in de long.
- PRRSv (porcine reproductive and respiratory syndrome virus)
Dit virus veroorzaakt schade in alle leeftijdsgroepen varkens. Wat veelal gezien wordt op bedrijven waar PRRS niet onder controle is, vanwege het effect van het virus op het immuunsysteem, is een verhoogde problematiek van secundaire infecties op het bedrijf, er zijn meer streptokokkeninfecties, er kunnen meer andere respiratoire problemen de kop op steken, de batterij loopt gewoon niet zo gesmeerd als anders.
Het virus verspreidt zich via allerlei materialen, zoals levende varkens, sperma, drijfmest, voertuigen, mensen, insecten, naalden, via de wind, etc.
De kiem is ook in staat om een mengvorm te maken van twee (of meer ) PRRS stammen wanneer die samen een cel infecteren. Dit heet het vormen van recombinanten. Meestal resulteert de nieuwe stam in een stam die niet levensvatbaar is. Maar toch is het om deze reden belangrijk om zo weinig mogelijk insleep te hebben op uw bedrijf van nieuwe PRRSv stammen, want heel soms kan er wel een stam gevormd worden die beter in staat is om de varkens te infecteren, te spreiden en de varkens ook veel zieker maakt. Dit is wat in Spanje in 2021 is gebeurd. De stam werd in één klap de meest voorkomende PRRS stam in Spanje en werd zo bekend dat er zelfs een nieuwe naam werd gegeven, namelijk de Rosalia stam, genaamd naar een heel bekend liedje dat toen in Spanje ‘viraal’ ging.
- PCV2 (porcine circovirus type 2)
Porcine circovirus type 2 is tot nu toe het kleinste virus dat van betekenis is bij varkens. Porcine circovirus type 2 kan zeer goed overleven in de omgeving. Het wordt beschouwd als één van de economisch belangrijkste ziektes in de varkenssector wereldwijd. Bovendien is controle van het virus van belang omdat dit virus aanleiding kan geven tot een onderdrukking van het immuunsysteem, wat daarmee de weg vrij maakt voor andere virussen en bacteriën. Zeer vaak komen PRRSv en PCV2 samen voor wat de aanblik in de stal nog veel erger maakt dan wanneer beide virussen afzonderlijk zouden voorkomen.
Voor alle virale aandoeningen in het PRDC geldt: naast vaccinatie zijn management en biosecurity maatregelen ook van belang!
Bacteriële ziektekiemen
Onder de bacteriële ziektekiemen zijn zowel primaire als secundaire kiemen te vinden. De lijst is lang, we zullen hier een aantal van deze bacteriën behandelen.
- Mycoplasma hyopneumoniae
Mycoplasma hyopneumoniae is één van de primaire bacteriën in het PRDC en waarschijnlijk één van de belangrijkste!
Mycoplasma hyopneumoniae hecht zich vast aan de trilhaartjes van het ademhalingsstelsel en zorgt voor schade aan de trilhaartjes. Partikeltjes, die normaal door dit trilhaar gevangen worden, kunnen hierdoor dieper in de longen terecht komen, waardoor ze daar verder voor problemen kunnen zorgen. Hierdoor komt het dat men meestal niet van M. hyopneumoniae als alleenstaande infectie spreekt, maar dat dit vaak gepaard gaat met andere respiratoire infecties. Daarnaast heeft Mycoplasma hyopneumoniae ook invloed op het immuunsysteem van het ademhalingsstelsel, waardoor het varken nog vatbaarder wordt voor andere infecties.
- Bordetella bronchiseptica
Bordetella bronchiseptica is een bacteriële pathogeen die wereldwijd voorkomt en is een van de belangrijkste veroorzakers van respiratoire aandoeningen bij varkens. Dit is een typisch voorbeeld van een primaire ziektekiem in het PRDC. De bacterie hecht zich aan de epitheelcellen van de luchtwegen, zowel degenen met trilhaar, als zonder trilhaar en kunnen biofilms vormen in de gastheer, waardoor ze zich onttrekken aan de afweer van het varken.
Bordetella heeft de mogelijkheid om verschillende toxines te vormen, waardoor de schade aan een geïnfecteerd dier zich op verschillende manieren kan uiten en niet altijd even groot is. Bordetella infectie leidt vaak tot co-infecties met andere kiemen. Door de primaire schade aangericht door Bordetella, kunnen deze andere infecties binnen dringen en aangrijpen in de longen.
De verschijnselen veroorzaakt door Bordetella zijn vaak ondergesneeuwd door secundaire infecties, waardoor deze kiem nogal eens wordt vergeten bij het onderzoek.
- Pasteurella multocida
Op zichzelf is deze kiem niet in staat schade te veroorzaken, maar samen met anderen is de ellende soms niet te overzien. Pasteurella wordt met name gezien als veroorzaker van Progressieve Atrofische Rhinitis en pneumonie. Pasteurella grijpt aan op de respiratietractus in dieren waar het trilhaarepitheel is aangetast en veel mucus in de luchtwegen aanwezig is. In onaangetaste luchtwegen vindt deze kiem geen aangrijpingspunt.
Behalve Progressieve Atrofische Rhinitis (PAR) kan Pasteurella ook een pneumonie geven en optreden in een septische vorm. Dit gaat altijd gepaard met een andere infectie, zoals Mycoplasma hyopneumoniae of PRRSv.
Bij een ernstige PRDC uitbraak, speelt Pasteurella multocida vaak een rol als secundaire kiem en is daarmee een belangrijke factor in het PRDC. Aangezien PRDC een factoren ziekte is, en andere primaire ziekteverwekkers de weg moeten vrijmaken voor Pasteurella, is de aanpak er een van de hele breedte.
Net zoals bij de virale veroorzakers genoemd, zijn ook bij de bacteriële veroorzakers management en biosecurity maatregelen van groot belang om de problemen het hoofd te bieden.
Conclusie
Het PRDC is een aandoening, die door meerdere factoren veroorzaakt wordt. Het is dan ook van belang al deze factoren mee te nemen, als dit probleem speelt op een bedrijf. Voor de primaire en secundaire veroorzakers is vaak medicatie nodig, maar eigenlijk is het dan al te laat. Gezondheidsmanagement, vaccinaties en klimaatbeheersing zijn noodzakelijk om problemen voor te blijven. Diagnostiek is van belang om de meest waarschijnlijke veroorzakers te vinden.
De moderne technologie kan worden ingezet bij het opsporen van een probleem in een vroeg stadium en het vinden van de mogelijke veroorzakers. Biosecurity is van belang om kiemen buiten de deur te houden en te voorkomen dat ze kunnen verspreiden, mochten ze toch onverhoopt binnen komen.
Voor meer informatie over PRDC kunt u contact op met één van onze specialisten; Maartje Wilhelm +31 6 8264 5058, Josine Beek +31 6 8299 1395 of Eric van Esch +31 6 1431 0007.
